Učiti iz rituala: mere zdravstvene zaštite protiv kovida-19 i poruke upućene javnosti u Istočnom Timoru

Autori

  • Susanna Barnes Univerzitet u Saskačevanu, Kanada

DOI:

https://doi.org/10.21301/eap.v18i1.3

Ključne reči:

kovid-19, ritual, običaj, prevencija, komunikacija

Apstrakt

U radu se bavim značajem ritualnih aktivnosti u vezi s kovidom-19 u Istočnom Timoru – šta nam one govore o verovanjima i odnosu prema zaraznim bolestima u Istočnom Timoru i zašto je razumevanje kulturnih dimenzija zaraznih bolesti od ključne važnosti za zdravstvenu zaštitu. U Istočnom Timoru prvi slučaj kovida-19 zabeležen je 21. marta 2020. Tokom narednih nekoliko nedelja starešine su održavale ritualne obrede širom zemlje kako bi mobilisali pretke i zamolili ih za zaštitu od kovida-19. Ove ceremonije su kružile društvenim mrežama kako u Istočnom Timoru tako i među dijasporom. Paralelno s ovim početnim zamahom ritualnih aktivnosti, vlada je brzo donela zakonske odredbe i proglasila vanredno stanje, zatvorivši međunarodne granice i otvarajući karantinske centre širom zemlje. Odgovor zdravstvenih vlasti na kovid-19 je u mnogo čemu bio uzoran, s malim brojem obolelih i bez smrtnih slučajeva tokom 2020. Međutim, od februara 2021. broj zaraženih kovidom-19 eksponencijalno raste, pritom razotkrivajući društvene rascepe prema obrazovanju, jeziku i socio-ekonomskom položaju. S ograničenim resursima, zdravstvene vlasti, a naročito Centar za integrisano upravljanje kriznim situacijama, usredsredile su se na prevenciju, praćenje kontakata i testiranje, pridržavajući se smernica SZO s naglaskom na „najboljoj praksi“. Pa ipak, ovaj odgovor je kritikovan zbog toga što je previše hijerarhizovan i bez dovoljno sluha. Na primer, određene zdravstvene mere kao što je obavezno testiranje i protokoli sahranjivanja, loše su predstavljeni široj zajednici. Upotreba jezika biomedicine i uvođenje novih termina i pojmova bilo je previse didaktično i lišeno lokalne kontekstualizacije. Za većinu stanovnika Istočnog Timora, posebno one iz ruralnih krajeva, iskustvo s bolešću prvenstveno se interpretira putem i pomoću tradicionalnih verovanja i praksi. Rituali usmereni ka kovidu-19 pokazuju jasno razumevanje prirode zaraze, kontaminacije, bolesti, kauzalnih modela i strahovavezanih za infekciju. Takođe otkrivaju lokalne kapacitete za obuzdavanje epidemija i sposobnosti da se uči uz biomedicinskiodgovor. Primećeni nivoi učešća u onlajn kovid ritualima kao i lokalna podrška ovakvim inicijativama izražena putem društvenihmedija u najmanju ruku ukazuje da bi zdravstvene vlasti trebalo da sa lokalnim zajednicama stupe u dvosmerni dijalog kako birazgovarali o verovanjima i postojećim strategijama prevencije koje mogu da pomognu i podrže ciljeve i mere zdravstvene zaštite.

##plugins.generic.usageStats.downloads##

##plugins.generic.usageStats.noStats##

Reference

Aditjondro, George J. 1994. East Timor: An Indonesian Intellectual Speaks Out. Vol. 33. Australian Council for Overseas Aid.

Barnes, Susanna. 2017. “Customary Renewal and the Pursuit of Power and Prosperity in Post-Occupation East Timor: A Case-Study from Babulo, Uato-Lari.” Doctoral thesis, Monash University.

Barnes, Susanna, Tessa Hall, Kehi Balthazar, Quintiliano Mok, and Lisa Palmer. 2020. “How Timor-Leste Has Mobilised against COVID-19.” Pursuit. The University of Melbourne website.

https://pursuit.unimelb.edu.au/articles/how-timor-leste-has-mobilised-against-covid-19?fbclid=IwAR1hEfdzNL7YJdVaQoh5pm5EMogmWmZaTJ2f5KkUpvexShbrjEvysOBGCco.

Barnes, Susana, Lisa Palmer, Ritsuko Kakuma, and Benjamin Larke. 2019. “Towards an Integrated and Accessible Mental Healthcare System in Timor-Leste.” In Routledge Handbook of Contemporary Timor-Leste, edited by Andrew McWilliam and Michael Leach, 162-73. Routledge.

Barnes, Susanna, Nilton Alves do Rosario, Cesar Ferreira Amaral, Bonfacio Pereira, Herminia Pereira, Gabriel Pio Soares, Angrri Pires da Silva, Jacinta Morreira, Moises Soares Magno. Forthcoming. “Information sharing and community responses to COVID-19”, paper to be presented at Timor-Leste Studies Association Conference, Dili 12-14 July, 2023.

Baucau, Timor 2020. “Rituál tuir Kultura parte Oeste Foho Lulik Ramelau Huun ATSABE.“ Facebook, Posted March 22, 2020. https://www.facebook.com/groups/761141677425665/permalink/1257253021147859/.

Brown, Patrick. 2020. “Studying COVID-19 in Light of Critical Approaches to Risk and Uncertainty: Research Pathways, Conceptual Tools, and Some Magic from Mary Douglas.” Health, Risk and Society 22 (1): 1-14. https://doi.org/10.1080/13698575.2020.1745508.

Burke, Laura. 2021. “A Hospital Without People in a Timor-Leste Community”, Somatosphere, January 19th, 2021.http://somatosphere.net/2021/hospital-community-health-timor-leste.html/.

Carey, Peter. 1999. “The Catholic Church, Religious Revival, and the Nationalist Movement in East Timor, 1975-98.” Indonesia and the Malay World 27 (78): 77-95.

Conceicao, Santiago. 2020. “Seremonia ritual iha kadunan Hohulu hodi Satan netik COVID-19 iha Timor-Leste,” Sentu Informasaun Aileu Suku Liurai, April 5, 2020, YouTube video, 5:59. https://www.youtube.com/watch?v=1iOi6EDvJ9s.

Cordero Jr, Dalmacito. A. 2021. “Different faces but the same meaning: Creative ritual practices during the COVID-19 pandemic.” Journal of Public Health 43 (2): e397-e398. https://doi.org/10.1093/pubmed/fdab108.

Costa, David. 2021. “Seremonia Ritual Hasoru COVID-19 Municipiu Baucau”, February 16, 2021. You Tube Video 10.22

https://www.youtube.com/watch?v=ycfvYsa0p38&list=PL6mB4GUr8muDa8rWYV1iUDitTnvQSCrOv&index=2.

DataReportal. 2021. “Digital 2022 Timor-Leste.” https://datareportal.com/reports/digital-2021-timor-leste.

Da Cruz, Ezequiel. 2021. “Serimónia Kulturál Sau Batar Foun, Kare Hare Foun no Rituál ba kombate Moras Surtu Korona Vírus (Covid19), iha Knúa Abu Melari - Uma Lisan Uaidera – Quelicai”, April 5, 2021. You Tube Video 20:28

https://www.youtube.com/watch?v=urL4fVf3s4c&list=PL6mB4GUr8muDa8rWYV1iUDitTnvQSCrOv&index=15

De Andrade, Marcelino. 2020. “Ritual to Hold the COVID-19 in Sanfuk Village (Culture Timor-Leste),” Alan Sanfuk Media, August 1, 2020, YouTube Video 5:05

https://www.youtube.com/watch?v=m7vTiCmx2pk&list=PL6mB4GUr8muDa8rWYV1iUDitTnvQSCrOv&index=14.

Fatmawati and Jagad Aditya Dewantara. 2022. "Social Resilience of Indigenous Community on the Border: Belief and Confidence in Anticipating the Spread of COVID‐19 through the Besamsam Custom in the Dayak Community." Journal of Community & Applied Social Psychology 32 (6): 1216-1233. https://doi.org/10.1002/casp.2611.

Dharmika, Ida Bagus and Gede Yoga Kharisma. Pradana. 2021. “The Meaning of Rebo Buntung for Pringgabaya Villager, East Lombok During the COVID-19 Pandemic.” The Qualitative Report 26 (9): 2911-2923. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2021.4769.

Dos Santos, Bernarda. 2020. “Ceremonia ritual covid-19 zona Fatumaca”, April 8, 2020. YouTube Video 12.58.

https://www.youtube.com/watch?v=PrWoRsAui c&list=PL6mB4GUr8muDa8rWYV1iUDitTnvQSCrOv&index=13.

Douglas, Mary. 2013 (1985). Risk and Acceptability. Routledge.

Edmonds, Andrew, Rui Paulo De Jesus, Magnus Lindelow, and Ian Morris. 2005. “Health Service Delivery and Utilization in Timor-Leste: A Qualitative Study.” Washington, DC. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/8257.

Fairhead, James. 2016. "Understanding Social Resistance to the Ebola Response in the Forest Region of the Republic of Guinea: An Anthropological Perspective.” African Studies Review 59 (3): 7-31.

Fidalgo Castro, Alberto. 2015. Dinámicas políticas y económicas en el dominio ritual y la vida cotidiana en Timor Oriental: estudios de caso desde la aldeia de Faulara. PhD, Universidade da Coruña.

Fox, James J. 1980. The Flow of Life: Essays on Eastern Indonesia. Harvard Studies in Cultural Anthropology. Cambridge, Mass. – London: Harvard University Press.

Fundasaun Mahein. 2021. “Mandatory Swab Testing is Unethical, Undemocratic and Illogical.” Published May 5, 2021.http://www.fundasaunmahein.org/2021/05/05/mandatory-swab-testing-is-unethical-undemocratic-and-illogical/.

Grace, Robert, Jacinto Vaz, and Julianti Da Costa. 2020. "Traditional Medicine Use in Timor-Leste." BMC Complementary Medicine and Therapies 20 (1): 165.

Graves, Jenny. 2003. Knowledge, Attitudes and Responses to Mental Health, East Timor National Mental Health Project, Dili: Ministry of Health. https://doi.org/10.1186/s12906-020-02912-9.

Hewlett, Barry S. and Bonnie L Hewlett. 2007. Ebola, Culture and Politics: The Anthropology of an Emerging Disease. Cengage Learning.

Higgins, Rylan, Emily Martin, and Maria D. Vesperi. 2020. “An Anthropology of the COVID-19 Pandemic.” Anthropology Now 12 (1): 2–6. https://doi.org/10.1080/19428200.2020.1760627.

Howell, Signe. 1996. For the Sake of Our Future: Sacrificing in Eastern Indonesia. CNWS Publications. Leiden, Netherlands: Research School CNWS.

Jacobsen, Kristina. 2020. “Coronavirus Emptied the Streets, Music Filled Them – SAPIENS.” Sapiens, March 26, 2020. https://www.sapiens.org/culture/coronavirus-sardinia-music/.

Karampampas, Panas. 2020. “Partying at Times of Crises and Pandemics: Solidarity, Resilience and Coping with the Measures against COVID‐19.” Social Anthropology/Anthropologie Sociale 28 (2): 292–93. https://doi.org/10.1111/1469-8676.12887.

Leach, Michael. 2020. “A Political Impasse in Timor-Leste as Coronavirus Looms”. The Interpreter – Lowy Institute, March 31, 2020.

https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/political-impasse-timor-leste-coronavirus-looms.

Legare, Cristine H. 2021. “Why People Need Rituals, Especially in Times of Uncertainty.” 2021. https://theconversation.com/why-people-need-rituals-especially-in-times-of-uncertainty-134321.

Magalhães, Fidelis. 2020. “Cerimônia tradicional sira hotu tenke para”. Facebook, March, 29, 2020.

https://www.facebook.com/fidelismagalhaes/posts/pfbid0HeDSSqPXAP4SC5FUNBbuY6DjHCmjfG99aXBabS9zgMwUV7tR1TbbPBwpre7jAP5Jl.

Marques, Osoria. 2020 “Timor-Leste labele uza pandemia maibe uza surtu Covid-19”, Tatoli, April 6th, 2020. http://www.tatoli.tl/2020/04/06/timor-leste-labele-uza-pandemia-maibe-uza-surtu-covid-19/.

Marques, Osoria. 2020 “Ohin governu orienta lia nain sira halo ritual atu satan covid-19”, Tatoli, March 25th 2020. http://www.tatoli.tl/2020/03/25/ohin-governu-orienta-lia-nain-sira-halo-ritual-atu-satan-covid-19/.

McWilliam, Andrew. 2005. “Houses of Resistance in East Timor: Structuring Sociality in the New Nation.” Anthropological Forum: A Journal of Social Anthropology and Comparative Sociology 15 (1): 27-44. https://doi.org/10.1080/0066467042000336698.

McWilliam, Andrew. 2008. “Fataluku Healing and Cultural Resilience in East Timor.” Ethnos 73 (2): 217-240. https://doi.org/10.1080/00141840802180371.

McWilliam, Andrew. 2011. “Exchange and Resilience in Timor-Leste.” Journal of the Royal Anthropological Institute 17 (4): 745–63. https://doi.org/10.1111/j.1467-9655.2011.01717.x.

Miller, Daniel, Jolynna Sinanan, Xinyuan Wang, Tom McDonald, Nell Haynes, Elisabetta Costa, Juliano Spyer, Shriram Venkatraman, and Razvan Nicolescu. 2016. How the World Changed Social Media. UCL Press.

Mouzinho, SG. 2020. “Uma-Lisa haat hosi Malilait fanun lulik satan #COVID-19 Bobonaro”, Mouzinho, SG, April 3, 2020, YouTube Video, 9:00

https://www.youtube.com/watch?v=1jcTSG0b0ho&list=PL6mB4GUr8muDa8rWYV1iUDitTnvQSCrOv&index=19.

Neon Metin Info, “Disinforma iha SosMed konaba Covid-19 Dr Rui: Governu laiha razaun atu subar”, Neon Metin Info, March, 12, 2021. https://neonmetin.info/buletin/2021/03/12/disinforma-iha-sosmed-konaba-covid-19-dr-rui-governu-laiha-razaun-atu-subar/.

Palmer, Lisa and Demetrio do Amaral de Carvalho. 2008. “Nation Building and Resource Management: The Politics of ‘nature’ in Timor Leste.” Geoforum 39 (3): 1321–32. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2007.09.007.

Palmer, Lisa, Susanna Barnes and Ritsuko Kakuma. 2017. "Opening the Paths to Healing: Developing an Integrated Approach to Health in Timor Leste." Third World Thematics: A TWQ Journal 2 (2-3): 248-262. https://doi.org/10.1080/23802014.2017.1336423.

Palmer, Lisa and Susanna Barnes. 2021. “Holding Tightly: Custom and Healing in Timor-Leste”, Distributor: Ronin Films.

Palmer, Lisa, Susanna Barnes, and Tasmin Wagner, eds. 2021. “Holding Tightly: Custom and Healing in Timor-Leste – A Study Guide.” Wai Mata Films.

Pink, Sarah, Heather Horst, John Postill, Larissa Hjorth, Tania Lewis, and Jo Tacchi. 2016. Digital Ethnography: Principles and Practice. London: Sage.

Postill, John and Sarah Pink. 2012. “Social Media Ethnography: The Digital Researcher in a Messy Web.” Media International Australia 145 (1): 123–34. https://doi.org/10.1177/1329878X1214500114.

Price, Jennifer, A., A. I. Soares, Ana I F Sousa Soares, Augustine D. Asante, Joao S. Martins, Kate Williams, and Virginia L. Wiseman. 2016. “’I Go I Die, I Stay I Die, Better to Stay and Die in My House’: Understanding the Barriers to Accessing Health Care in Timor-Leste.” BMC Health Services Research 16 (1): 535. https://doi.org/10.1186/s12913-016-1762-2.

Racom Maubisse Mauloko 2020. “Lia nain suco Horaquic Maubisse haloseremonia kultural hosi satan netik virus COVID-19”, Facebook, April 3, 2020.

Radice, Martha. 2021. “Creativity, Sociability, Solidarity: New-Wave Carnival Krewes’ Responses to COVID-19 in New Orleans.” Anthropologica 63 (1): 1–27. https://doi.org/10.18357/ANTHROPOLOGICA6312021230.

RCCT Media. 2020 “Noticia local RCCT #Seriminia satan Covid-19 suku Beko”, Radio Comunidade Cova Taroma, April 5, 2020, YouTube Video, 4:19

https://www.youtube.com/watch?v=UjuE78WtPdQ.

RDTL 2020. Journal da Republica, Decreto do Governo 3/2020, Serie 1 No. 13.

RDTL 2021. Journal da Republica, Decreto do Governo 15/2021, Serie 1 No. 19.

Ripoll, Santiago, Ingrid Gercama, Theresa Jones, and Annie Wilkinson. 2018. Social Science in Epidemics: Ebola Virus Disease Lessons Learned. SSHAP Lessons Learned. Issue 2, UNICEF, IDS & Anthrologica.

https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/handle/20.500.12413/14160.

Rose, Michael. 2021. “East Timor’s Independence Hero Risks his Legacy and the Lives of his People”. Sydney Morning Herald, April 14, 2021. https://www.smh.com.au/world/asia/east-timor-s-independence-hero-risks-his-legacy-and-the-lives-of-his-people-20210413-p57iq3.html.

RTTL 2020, “Serimónia satan COVID-19 iha uma fukun 47, suku Daisua, Manufahi”, Facebook RTTL Live, March 29, 2020.

https://www.facebook.com/watch/?ref=search&v=155831648993531&external_log_id=ad2d75e3-9f28-4eed-8100-8ca45c52fbfb&q=Uma%20Fukun%2047%20Iha%20Suku%20Daisua.

Sampaio, Antonio. 2021. “Covid-19: Autoridades timorenses admitem exageros no tratamento de primeiro óbito”. Lusa, Facebook, April 14 2021.

https://www.facebook.com/antsampaio/posts/10159087421418399.

Sampaio, Antonio. 2021. “Covid-19: Economic Crisis and Emergency Measures Increase Social Tension in Timor-Leste”. Lusa, Facebook, May 7 2021.

Sanfuk, Alan. 2020. “Ritual to hold the COVID 19 in Sanfuk Village (Culture Timor-Leste)”, YouTube Video, Posted August 1, 2020, 05:05.

https://www.youtube.com/watch?v=m7vTiCmx2pk&list=PL6mB4GUr8muDa8rWYV1iUDitTnvQSCrOv&index=14.

Silveira, Alexandre Cohn da. 2021. “Políticas Linguísticas Para a Pandemia de COVID-19: Um Olhar Para Os Contextos de Angola, Brasil, Moçambique e Timor-Leste.” Fórum Linguístico 18 (4), (Ejemplar Dedicado a: Línguas e Multilinguismos Em Tempos de Pandemia: Acesso, Justiça Social, Tradução), Págs 18 (4): 7072–85. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=8438402&info=resumen&idioma=ENG.

SocialMedia GMNTVa. 2020. “Rezultadu hosi manu aten, COVID-19 la tama iha Timor-Leste,” SocialMedia GMNTV, April 6, 2020, YouTube video, 1:58 – 2:34.

https://www.youtube.com/watch?v=Lv_0EOhdWNg&list=PL6mB4GUr8muDa8rWYV1iUDitTnvQSCrOv&index=1.

SocialMedia GMNTVb. 2020. “Lia na´in Metinaro halo rituál, Satan netik COVID 19,” SocialMedia GMNTV, March 30, 2020, YouTube video, 5:03.

https://www.youtube.com/watch?v=jc9Hs1Xp08o&list=PL6mB4GUr8muDa8rWYV1iUDitTnvQSCrOv&index=4.

Sousa, Lucio. 2021. “Timor-Leste Versus COVID-19: Lulik Agency in the Face of the Pandemic”, In Timor-Leste: A Ilha e o Mundo, Atas da Conferência Internacional TLSA-PT 2020/ Timor-Leste: Rai-kotun no Raiklaran/ Timor-Leste: The Island and the World, Proceedings of the TLSA-PT 2020 International Conference, TLSA-PT: Coimbra – Lisboa – Díli – Melbourne, Vol. 2.

Tatoli. 2020. “Jornalista Labele Uza Terminolojia “Pandemia” Maibé Uza “Surtu” COVID-19”, Tatoli, April 6, 2020.

www.tatoli.tl%2F2020%2F04%2F06%2Ftimor-leste-labele-uza-pandemia-maibe-uza-surtu-covid-19/.

Tett, Gillian. 2020. “From Balcony Concerts to Cyber Drinks — The Power of Ritual in the Corona Age.” Financial Times, April 15, 2020.

https://www.ft.com/content/d5efe5e0-7dfa-11ea-82f6-150830b3b99a.

The Asia Foundation and Australian Aid. 2020. “Timor-Leste COVID-19 Household Cash Transfer: Initial Socio-Economic Impacts and Effects on Gender Dynamics.” September. https://think-asia.org/handle/11540/13057.

TWB. 2020. “DO YOU SPEAK COVID-19? The Importance of Language for Effective Communication Across the Response”, Translators without Borders, Policy Brief, March 2020.

https://translatorswithoutborders.org/wp-content/uploads/2020/04/TWB_PolicyBrief-COVID19.pdf.

WHO 2020, “How Timor-Leste is Dealing with COVID-19 Outbreak”, World Health Organisation News, May 21st, 2020. https://www.who.int/southeastasia/news/feature-stories/detail/how-timor-leste-is-dealing-with-covid-19-outbreak.

Wild, Kayli, Lesley Barclay, Paul Kelly, and Nelson Martins. 2012. "The Tyranny of Distance: Maternity Waiting Homes and Access to Birthing Facilities in Rural Timor-Leste." Bulletin of the World Health Organization 90 (2): 97-103. https://doi.org/10.2471/BLT.11.088955.

Xygalatas, Dimitris. 2020. “Explaining the Emergence of Coronavirus Rituals.” Sapiens.Org, 2020. https://www.sapiens.org/culture/coronavirus-rituals/.

Zwi, Anthony B., Ilse Blignault, Diana Glazebrook, Veronica Correia, Catherine R. Bateman-Cook, Elias Ferreira, and Basilio M. Pinto. 2009. “Timor-Leste: Health Care Seeking Behaviour Study.” School of Public Health and Community Medicine, The University of New South Wales, Sydney. http://www.sphcm.med.unsw.edu.au/SPHCMWeb.nsf/page/Timor-Leste.

##submission.downloads##

Objavljeno

2023-04-19